Het ontstaan van het Leesoffensief Helmond

“Het idee voor het Leesoffensief Helmond ontstond nog voordat ik bij de Bibliotheek Helmond werkte", vertelt Marijke. "Ik werkte toen bij de Bibliotheek Eindhoven en ontmoette Pierre van BCO Onderwijsadvies en -ondersteuning. Samen realiseerden we ons dat we elkaar konden helpen om het leesonderwijs te verbeteren. BCO is goed in het begeleiden van verandertrajecten op scholen. Maar zij gaan ook weer weg na de implementatie van de verandering en hoe hou je deze verandering daarna dan nog vast? De leesmediacoaches zijn structureel aanwezig op scholen met een abonnement op de Bibliotheek op school. Door samen te werken, zetten we de expertise van BCO in op de verandering en zorgen wij ervoor dat de verandering geborgd blijft. Een win-win zeg maar.”

Toen Marijke bij de Bibliotheek Helmond-Peel ging werken, heeft ze weer contact gelegd met Pierre en zo is het balletje gaan rollen. Marijke: “We hebben een plan ontwikkeld waarin onze samenwerking een focus heeft op een duurzame verandering in een school. Ons hoofddoel is om een positieve leescultuur op scholen te krijgen, waarbij leesonderwijs niet meer bestaat uit een gescheiden aanpak van begrijpend lezen en technisch lezen of waar sprake is van incidentele activiteiten rondom leesmotivatie. We streven naar een geïntegreerde aanpak waarbij leesmotivatie en leesvaardigheid hand in hand gaan.”

Samenwerking met de Gemeente Helmond

In de coronatijd kwam de Gemeente Helmond met een vraag over de besteding van gezamenlijke NPO-gelden. Die gelden zijn bedoeld om kinderen te helpen die taalachterstanden hebben opgelopen tijdens de lockdowns. Dat viel goed samen met de plannen van het Leesoffensief Helmond. “De gemeente Helmond heeft niet alleen het onderwijs benaderd met die vraag, maar ook organisaties die met het onderwijs samenwerken, zoals de Bibliotheek”, vertelt Marijke. “Zo kwamen ze bij mij terecht. Als het gaat om kinderen met een achterstand, dan is het leesonderwijs natuurlijk een heel interessant onderwerp. De aanpak zoals die er nu is, leidt niet tot de gewenste resultaten. Daarom hebben we het plan voor een gezamenlijk leesoffensief naar voren geschoven.” 

Verandering in het leesonderwijs

Het voorbereidend leesonderwijs begint al op de kinderopvang. “Bij de kinderopvang wordt er veel voorgelezen en vanuit het leesoffensief werken we daarbij dan met handpoppen”, geeft Marijke aan. “Een pedagogisch medewerker of een iemand van de Bibliotheek leest voor. Deze persoon heeft tijdens het voorlezen een handpop vast die af en toe met specifieke vragen inbreekt in het verhaal. Zo ben je dus bezig om kinderen kennis te laten maken met rijke teksten en ben je lees/luister strategieën aan het modellen”. Kinderen leren op deze manier om een verhaal met een rijke tekst goed te begrijpen.

Bij oudere kinderen, die kunnen lezen, gaat het weer anders. “We richten we ons dan op een leesprofiel dat een kind heeft. Dit profiel wordt gemaakt naar aanleiding van een interview met het kind. Daaruit kun je opmaken waar een kind goed in is. Want lezen is veel meer dan alleen maar het technische stukje. Het heeft bijvoorbeeld ook te maken met hoeveel kennis je hebt van de wereld om je heen en hoe groot je woordenschat is. Aan de hand van die leesprofielen wordt er gekeken welke kinderen samen aan een opdracht werken en hoe je elkaar kunt aanvullen. Dus een kind dat bijvoorbeeld een kleine woordenschat heeft, maar wel veel kennis van de wereld, koppelen we aan een kind dat juist een grote woordenschat heeft.”

In de samenwerking met scholen wordt gekeken naar wat het beste kan werken in de context van de school. Marijke: “Zo kunnen we bijvoorbeeld starten met een proeftuintje. Kinderen met een taalachterstand doen daar aan mee. Het is een soort leesclub waar kinderen aan de hand van thema's allerlei boeken met rijke teksten aangereikt krijgen en daar activiteiten mee doen. We merken dat kinderen daardoor lezen weer leuker vinden. In de praktijk zien we dat het schoolteam dan ook ziet van ‘goh, dit werkt’, en je dit als een soort olievlek kunt verspreiden door de hele school.”

Uitdagingen overwinnen

Zoals bij elk proces kwamen ze bij het Leesoffensief ook wat hobbels op de weg tegen. “Eigenlijk waren we net iets te laat met werven”, vertelt Marijke. “Want de plannen waren al gemaakt voor het nieuwe schooljaar. Dus we hebben best wel moeite gehad met het werven van scholen. Maar uiteindelijk hebben we de keuze gemaakt om met een kleine groep te starten.” Nu, een jaar later, merkt Marijke dat het werven heel anders verloopt. “Andere scholen hebben nu ook de positieve ervaringen gehoord van de scholen die hebben meegedaan. Dus dat helpt enorm bij het werven.”

De verandering in het leesonderwijs betekent ook wat voor de rol van de Bibliotheek. Marijke: “In de afgelopen jaren zijn we vanuit de Bibliotheek vooral ontzorgend bezig geweest voor het onderwijs. En nu willen we eigenlijk het omgekeerde. Want als de leerkracht niet wordt meegenomen in de aanpak en deze aanpak ook niet onderschrijft en ondersteunt, dan ben je nog steeds nergens. Als je echt impact wilt maken, dan moet een schoolteam er zelf mee aan de slag gaan. Het is een soort gedragspatroon dat je niet zomaar even doorbreekt. Maar die verandering is wel belangrijk om samen voor een beter leesonderwijs te gaan.”

Factoren voor een succesvol Leesoffensief

De samenwerking met de gemeente en het onderwijs is een belangrijke factor voor een succesvol Leesoffensief benadrukt Marijke, zowel voor het financiële aspect als voor het creëren van draagvlak. Marijke: “Wij hebben een kans gepakt door de beschikbare NPO-gelden te koppelen aan een plan dat al op de plank lag. We konden snel reageren op de vraag met een goed onderbouwd plan. Daarnaast is structurele samenwerking met het onderwijs ook belangrijk om het goed te kunnen borgen.” Voor de samenwerking met andere partijen zoals BCO heeft Marijke ook een belangrijk advies: “Durf over de grenzen van je werk te stappen en wissel expertise uit. Bewaak niet krampachtig je eigen werkterrein, maar hou juist het gezamenlijke doel voor ogen. Die rolverdeling, die maak je wel, maar je moet ook flexibel durven denken als de situatie daarom vraagt.”

Nog een laatste advies

Tot slot geeft Marijke nog een belangrijk advies: “Lekker cliché, maar ga het gewoon doen! Je komt altijd hobbels tegen, en natuurlijk zijn er dingen die moeizamer gaan. Bij mijn team ontstonden er in het begin ook de vragen ‘Wat komt er op ons af?’ en ‘Hoe beginnen we?’. Maar je ziet vanzelf waar de kansen liggen wanneer je eenmaal bezig bent. Zorg dat je dit oppakt met partijen die ook verandering teweeg willen brengen. Zodat je samen kunt werken aan dat gezamenlijke doel – een beter leesonderwijs voor kinderen.” 

Sinds 1 september 2023 heeft Marijke de overstap gemaak van de Bibliotheek Helmond naar BCO Onderwijsadvies en -ondersteuning. Vanuit haar nieuwe rol als adviseur blijft ze betrokken bij het Leesoffensief Helmond en helpt ze scholen en bibliotheken met verandervraagstukken.